Zaburzenia
Funkcjonalne

Dziecko z FASD z uwagi na prenatalną ekspozycję na alkohol przejawia w swoich zachowaniach szereg nieprawidłowości funkcjonalnych zmieniających się na różnych etapach życia. Poniżej przybliżam specyfikę zaburzeń pojawiających się od wczesnego dzieciństwa do wieku szkolnego.

Zaburzenia pojawiające się u dziecka z FAS w okresie wczesnego dzieciństwa: dysmorfia twarzy; mała głowa; mały wzrost; zaburzenia w budowie rąk i innych organów i narządów; pojawiające się zaparcia o przewlekłym charakterze napięcie mięśni; słaby odruch ssania; zaburzenia snu – nie do przewidzenia cykl snu i czuwania; podatne na choroby; trudności z karmieniem; wrażliwe na światło, dźwięk i dotyk; powolne w opanowywaniu kolejnych etapów rozwojowych – np.: chodzenia, mówienia; często drżące i drażliwe; płaczliwe.

Dziecko z FAS w wieku przedszkolnym charakteryzuje się następującymi zaburzeniami: nie jest zainteresowane jedzeniem; ma zaburzenia snu; słabą koordynację ruchową; częściej interesuje się ludźmi niż obiektami; jest nadmiernie przyjazne i bardzo społeczne; nie rozumie zagrożenia; nie reaguje na słowne ostrzeżenia; jest podatne na napady złości; często jest niezgodne; ma krótki czas koncentracji; ma opóźnioną ekspresję mowy; ma słabo rozwinięte umiejętności komunikacyjne; w rozmowie może być narzucające się, niecierpliwe, nachalne;

ma słabą znajomość znaczenia pojęć i słów; często przeszkadza; nie reaguje na zmiany; preferuje rozwiązania rutynowe o prostej strukturze; jest nadpobudliwe.

Zaburzenia pojawiające się u dziecka z FAS w wieku szkolnym: opóźnienia umiejętności czytania i pisania w trakcie pierwszych dwóch lat nauki nie są wyraźnie zauważalne, w związku z czym nie muszą być traktowane jako opóźnione, ale z czasem ujawniają się i pogłębiają; znacznie więcej problemów sprawia matematyka niż pisanie i czytanie;  pojawiają się coraz liczniejsze deficyty uwagi i słaba kontrola impulsów; pojawia się zapotrzebowanie na koncentrację uwagi klasy na sobie; brak umiejętności przenoszenia obowiązków i zadań związanych z nauką z jednej sytuacji na drugą; coraz częściej zauważalna jest nieumiejętność bazowania i wykorzystywania własnego doświadczenia; pojawia się wymóg nieustannego przypominania o podstawowych czynnościach w domu lub w szkole; coraz częściej obserwujemy nieumiejętność wykorzystywania pojawiających się i przetworzonych informacji; pojawiają się słabe wyniki w nauce; z czasem coraz większym problemem staje się kontrola motoryki; pojawiają się problemy z koordynacja ruchową np. przy pisaniu, zapinaniu guzików czy sznurowaniu obuwia; znacząco wzrastają trudności w budowaniu umiejętności społecznych i nawiązywaniu relacji międzyludzkich,  pojawia się brak umiejętności pracy zgodnie z zasadami i problemy z współpracą z innymi; osłabiają się relacje rówieśnicze i pojawia izolacja społeczna, wolą bawić się z dziećmi młodszymi i dorosłymi a nie rówieśnikami; pojawiają się zaburzenia pamięci zarówno długotrwałej jak i krótkotrwałej; istnieje tu i teraz, wydaje się, że brakuje mu wewnętrznego zegara czasu, nie ma poczucia upływającego czasu; nie umie monitorować, kontrolować własnej pracy; nie potrafi rozłożyć w właściwy sposób sił w pracy, staje się coraz bardziej uciążliwe dla otoczenia.

Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FAS w wieku gimnazjalnym:

– coraz bardziej zauważalne jest opóźnienie rozwoju fizycznego i poznawczego;

– pojawiają się coraz większe problemy z utrzymaniem uwagi, zwłaszcza w sytuacjach zadaniowych przy wykonywaniu nowych zadań i opanowywaniu nowych umiejętności szkolnych;

– występuje coraz częściej myślenie konkretne, mogą wystąpić problemy w pracy kreatywnej, twórczej, koncepcyjnej;

– wydaje się, że jeszcze bardziej pozostaje w rozwoju za rówieśnikami, zwłaszcza w miarę jak przybywa pojęć abstrakcyjnych i trudnych twierdzeń i koncepcji na których opiera się nauka;

– ma miejsce kontynuacja problemów motorycznych, mogących wpływać na jakość i ilość wykonywanej pracy;

– pozornie przyjazny sposób społecznego funkcjonowania, dobre intencje często maskują występujące trudności;

– koniecznością może być diagnoza psychologiczna i rozpoczęcie działań korekcyjnych;

– mogą pojawić się problemy z absencją szkolną i wagarami.

Zaburzenia funkcjonowania dziecka z FAS w wieku adolescencji:

– pojawiają się coraz większe problemy z nauką szkolną: zwiększa się częstotliwość wagarowania, pojawia się odmowa pójścia do szkoły czy wręcz chęć przerwania nauki;

– następuje zwiększenie trudności wychowawczych w szkole, wynikające z problemów z zachowaniem;

– w edukacji językowej dziecko zaczyna doświadczać problemów związanych z czytaniem ze zrozumieniem czy rozpoznawaniem wyrazów (poziom niższy niż u rówieśników);

– pojawiają się problemy z logicznym myśleniem, brakuje podstawowych typów umiejętności krytycznego myślenia i wnioskowania;

– matematyka sprawia coraz więcej kłopotów;

– zwiększają się problemy w zakresie abstrakcyjnego myślenia i trudności z rozwiązywaniem podstawowych problemów oraz i umiejętnościami wiązania przyczyny i skutku;

– pojawia się problem z rozumieniem instrukcji, dziecko nie jest w stanie wykonać poleceń w niej zawartych;

– jest często źle oceniane, najczęściej jako: leniwe, uparte i nie chcące się uczyć;

– pojawia się impulsywność w zachowaniach oraz brak hamowania, dziecko łatwo ulega wpływom innych osób, jest podatne na manipulację i wyzysk;

– pojawiają się trudności z braniem odpowiedzialności za swoje działania czy też brak wyrzutów sumienia;

– coraz częściej dają  sobie znać problemy z brakiem rozumienia pojęcia czasu oraz związane z brakiem umiejętności zarządzania czasem;

– zauważalne jest wysokie ryzyko wystąpienia problemów z prawem i zaangażowania instytucji wymiaru sprawiedliwości;

–  pojawiają się trudności identyfikacji i okazywania uczuć;

– dziecko charakteryzuje niska motywacja do działania, niska samoocena, słaba pamięć, czy też możliwość wystąpienia depresji;

– pojawiają się problemy wynikające z wczesnej aktywności seksualnej;

– dziecko ma coraz większą potrzebę rozwijania umiejętności społecznych, odpowiednich dla ich grupy wiekowej, ale ma z tym problemy; jest szczególnie podatne na ryzyko eksploatacji, wyzysku i manipulacji.

[1] Opracowano na podstawie: Marek Banach, Funkcjonowanie dziecka z FASD w środowisku rodzin zastępczych, [w:] „Wychowanie Na Co Dzień”, Nr 6 (249), 2014.