Praca opiekuńczo
wychowawcza

Dzieci z syndromem FASD borykają się z wieloma problemami natury fizycznej, psychicznej oraz społecznej. Pojawiająca się rozbieżność pomiędzy dojrzałością w tych trzech obszarach sprawia, że niejednokrotnie mają trudności w prawidłowym funkcjonowaniu w środowisku społecznym, a największą z nich wydaje się być niezrozumienie ze strony otoczenia. Konieczna jest zatem właściwie zaplanowana i prowadzona praca z dzieckiem z FASD, dlatego podejmując pracę opiekuńczo-wychowawczą należy zwrócić uwagę na następujące założenia, pozwalające osiągnąć efekty:

• ,,Ograniczenie nadmiernej stymulacji – duża ilość bodźców nie wpływa pozytywnie na poziom koncentracji uwagi dziecka z FAS. Nie jest ono w stanie skoncentrować się na kilku rzeczach lub zadaniach jednocześnie.
• Zmniejszenie nadwrażliwości sensorycznej – gdy układ sensoryczny jest obciążony nadmiarem przeżyć, może ono zacząć powtarzać słowa i myśli, zamknąć się w sobie, miewać napady złości lub popadać w stan frustracji.
• Konsekwencja – zdrowym dzieciom wystarczy kilka powtórzeń aby dana czynność stała się nawykiem. Dzieciom z FAS trzeba nieporównywalnie więcej powtórzeń, aby jakaś czynność/umiejętność stała się nawykiem. Jest to olbrzymie wyzwanie które wymaga dużej cierpliwości osoby pomagającej.
• Stałość w otoczeniu – dzieci z FAS potrzebują stałości otoczenia. Aby dobrze funkcjonować potrzebują poczucia pewności i bezpieczeństwa, a jakiekolwiek zmiany, sytuacje, w których wymagane jest podejmowanie decyzji, odpowiadanie na nowe bodźce, odbierają jako zagrożenie.
• Polisensoryczność bodźców – usprawnianie systemów sensorycznych oraz procesów układu nerwowego leży u podstaw ich rozwoju. Dlatego dzieci z FAS  powinny mieć zapewniony stały dopływ bodźców zmysłowych do mózgu. Dzięki stymulacji wielozmysłowej przekazywane do mózgu informacje pochodzące z otoczenia są łatwiej i trwalej zapamiętywane.
• Budzenie motywacji wewnętrznej – rozwój człowieka to przechodzenie od motywacji zewnętrznej do wewnętrznej. Bez pomocy z zewnątrz dzieci te nie osiągną tego stanu.
• Zaburzenia przywiązania– problemy te wynikają z ograniczeń rozwojowych, a w praktyce rzutują na relacje interpersonalne. Często relacje z dzieckiem z FAS są nieprzewidywalne, nieadekwatne do sytuacji, nieodpowiadające oczekiwaniom”[1].

Podejmując pracę opiekuńczo-wychowawczą z dzieckiem warto poznać i zrozumieć sposób jego funkcjonowania,  rozpoznać mocne i słabe strony dziecka. Należy opanować umiejętność dokładnej i właściwej interpretacji zaobserwowanych problemów związanych z jego funkcjonowaniem. Rodzic wychowujący dziecko z FASD powinien uświadomić sobie, że wiele podejmowanych przez niego działań w stosunku do dziecka niestety nie przyniesie spodziewanych rezultatów, dlatego  musi uzbroić się w cierpliwości i konieczność spojrzenia na jego problemy z innej perspektywy. W pracy z dzieckiem z FASD warto zachować spokój i starać się zapewnić:

• właściwe otoczenie – ograniczyć do niezbędnych liczbę i rodzaj obiektów które  stanowią wyposażenie  pomieszczenia używanego przez dziecko, dobrze jest  też pomalować ściany spokojnymi kolorami,
• w codziennym funkcjonowaniu stosować proste i nieliczne zasady, a także być konsekwentnym w ich egzekwowaniu,
• podawać wskazówki dotyczące  rozpoczęcia i zakończenia podejmowanej przez dziecko działalności, rozkładać pracę na mniejsze odcinki czasowe,
• utrzymywać spójny i przewidywalny rytm dnia (robić przerwy w ciągu dnia, drzemki, ćwiczenia),
• rozmawiać używając języka odpowiedniego do jego poziomu, zachęcać do rozwoju odpowiedniej jakości mowy, komunikowania się, ułatwiać zrozumienie pojęcia liczby, a nie tylko ich zapamiętywanie,
• nauczać rzeczy i czynności koniecznych w codziennym funkcjonowaniu (np. użytkowej matematyki związanej z pieniądzem oraz czasem, uczyć rozumienia pojęć, kolorów,  uczyć umiejętności dnia codziennego oraz  samoobsługi),
• zachęcać do podejmowania decyzji, dokonywania wyboru i budowania pozytywnego obrazu samego siebie.

Podejmując pracę z dzieckiem warto pamiętać także, iż realizacja tych działań możliwa jest w przypadku gdy dziecko przebywa przez dłuższy czas w stabilnym wychowawczo środowisku domowym, ma zaspokojone podstawowe potrzeby życiowe i doświadcza w różnych zakresach jego codziennego funkcjonowania pomocy i wsparcia osób bliskich.

Literatura:

[1] M. Banach, Strategie, zasady i metody pracy z dzieckiem z FAS-em, W: Alkoholowy Zespół Płodu. Teoria Diagnoza, Praktyka, M. Banach (red.), Wydawnictwo WAM, Kraków 2011. s. 297-301.