Zaburzenia wtórne
w wieku szkolnym

Zaburzenia wtórne nie towarzyszą osobom z FASD od urodzenia. Pojawiają się w trakcie ich rozwoju, jako efekt braku lub niewłaściwych oddziaływań terapeutycznych i wychowawczych. Nie są widoczne od razu, często są lekceważone, przez co z czasem przybierają na sile.

Pierwszym okresem, w którym można je wyraźnie dostrzec, to wiek szkolny. Brak stałości i rutyny, wzrastające wymagania edukacyjne oraz brak zrozumienia trudności, z jakim mierzy się każdego dnia dziecko po prenatalnej ekspozycji na alkohol, sprawiają, że pojawia się coraz więcej nieoczekiwanych, nieakceptowalnych społecznie zachowań. Największy problem z funkcjonowaniem w sferze poznawczej i społecznej występuje u dzieci z tzw. pogranicza normy (IQ na poziomie 70 – 79 ), ponieważ funkcjonują jak osoby z niepełnosprawnością intelektualną, a tymczasem społeczeństwo oczekuje  od nich, że będą się rozwijać i zachowywać, jak ich rówieśnicy posiadający przeciętny próg inteligencji (Palicka, Śmigiel, 2017, s. 530).

Efekty wtórne w okresie szkolnym uwidaczniają się m. in. w funkcjonowaniu poznawczym dziecka. Z każdym półroczem przybywa treści nauczania i oczekiwań w stosunku do ucznia. Z czasem nauczyciel dostrzega, że ma on coraz większe trudności w nauce, głównie związane z:

• zapamiętywaniem nowych treści,
• uszczegółowieniem,
• rozumieniem relacji przyczyna-skutek,
• odbiorem i przetwarzaniem informacji słuchowych,
• brakiem poczucia przestrzeni i czasu, a także
• specyficznymi trudnościami w szkolnym uczeniu się matematyki.

Do tego dochodzą trudności w koncentracji uwagi oraz nadpobudliwość psychoruchowa, sprawiające, że dziecko z FASD doświadcza coraz większej ilości niepowodzeń szkolnych, co prowadzi do dalszego rozwijania wspomnianych już problemów (Klecka, 2007b, s. 70; Klecka, 2009c, s. 14; Liszcz, 2011, s. 24-26; Spohr, 2014, s. 59; Cunningham, 2014, s. 6).

Jeszcze silniej w okresie szkolnym uwidaczniają się zaburzenia w sferze społecznej i emocjonalnej. Widoczne są one w szczególności na tle grupy rówieśniczej, która rozwija się znacznie szybciej niż dziecko z FASD. Tymczasem brak kontroli nad własnymi zachowaniami i emocjami, w wyniku doświadczanych porażek ewoluują i ujawniają się w postaci:

• sztywnego zachowania, wycofania w sytuacjach społecznych,
• poczucia bezradności, frustracji,
• odczuwania lęku i niepokoju w sytuacjach nowych, nieznanych,
• impulsywności, niekontrolowanych odruchach obronnych,
• niskiej samooceny,
• trudności z poszanowaniem cudzej własności,
• problemów ze znalezieniem nowych znajomych, nawiązaniu i utrzymaniu przyjaźni,
• ograniczenia lub braku dystansu w stosunku do obcych ludzi (często traktowanie ich na równi z członkami rodziny),
• częstego ulegania manipulacjom, łamaniu norm społecznych za namową rówieśników lub starszych kolegów (Klecka, 2007b, s. 70; Klecka, 2009c, s. 14; Liszcz, 2011, s. 24-26; Spohr, 2014, s. 59).

Nie jest to jednak koniec problemów, jakie pojawiają się w życiu osoby z FASD. Jeżeli opisane wyżej zaburzenia zostaną błędnie zinterpretowane i uczeń wciąż pozostanie bez pomocy, w kolejnych latach, pełnych niepowodzeń i niezrozumienia prowadzić one mogą do zachowań agresywnych, porzucenia szkoły, łamania prawa, depresji, samookaleczenia, a nawet prób samobójczych.

Literatura:

Klecka, M., (2007b). Fascynujące dzieci. Kraków: Wydawnictwo Św. Stanisława BM.

Klecka, M., (2009c). Poalkoholowe spektrum zaburzeń rozwojowych (FASD) a zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi (ADHD). W: M. Klecka, M. Janas-Kozik (red.), Dziecko z FASD. Rozpoznania różnicowe i podstawy terapii (s. 11 – 15). Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Liszcz, K., (2011). Dziecko z FAS w szkole i w domu. Kraków: Wydawnictwo Rubikon.

Palicka, I., Śmigiel, R., (2017). Walidacja narzędzia diagnostycznego „Skale Inteligencji i Rozwoju dla Dzieci w Wieku Przedszkolnym (ISD-P)” z udziałem grupy dzieci z rozpoznaniem płodowym zespołem alkoholowym wg kryteriów waszyngtońskich, Pediatria Polska, nr 92, s. 525 – 537.

Spohr, H. L., (2014). Das Fetale Alkoholsyndrom: Im Kindes- und Erwachsenenalter. Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH.