Trudności
w Rozwoju

Rozumienie emocji

Rozumienie emocji dotyczy świadomej wiedzy na temat procesów emocjonalnych i ich działania. Obejmuje umiejętność rozpoznawania stanów emocjonalnych u siebie i innych, rozumienie ich przyczyn i konsekwencji, świadomość zasad okazywania emocji w zależności od sytuacji, a także zdolność do regulowania emocji i radzenia sobie z nimi.

W wieku 2 lat dzieci zazwyczaj rozpoznają podstawowe emocje i zaczynają używać słów z nimi związanych. W wieku przedszkolnym dzieci stają się bardziej biegłe w rozpoznawaniu emocji i mówieniu o swoich uczuciach. Wtedy też zaczyna pojawiać się umiejętność wyrażania zrozumienia dla przyczyn i konsekwencji związanych z własnymi i cudzymi emocjami, która rozwija się przez całe dzieciństwo.

W wieku szkolnym dzieci zaczynają rozumieć, że można mieć tzw. „mieszane” uczucia, czyli zdolność do odczuwania kilku (czasem sprzecznych) emocji związanych z jedną sytuacją lub osiąganiem jakiegoś celu. Uczą się także jak okazywać, zmieniać,  bądź ukrywać emocje zgodnie z obowiązującym przekazem kulturowym. Wiedza dzieci na temat strategii regulowania emocji i radzenia sobie z nimi przechodzi od polegania na strategiach zewnętrznych (np. szukania wsparcia u dorosłego) do bardziej refleksyjnych strategii wewnętrznych (np. przekierowanie myśli, nadanie innego znaczenia sytuacji).

Rozumienie emocji u dzieci z FASD

Niestety jest niewiele badań, które koncentrowałyby się na rozwoju rozumienia emocji u dzieci z FASD. Wiadomo, że mają one większe trudności z rozpoznawaniem emocji wyrażanych na twarzach, zwłaszcza u osób dorosłych (lepiej sobie radzą z rozpoznawaniem emocji u innych dzieci).

Mają też mniejszą wiedzę na temat zasad w okazywaniu emocji w porównaniu do dzieci zdrowych. Widoczne to jest np. w badaniach, w których prosi się dzieci aby określiły jak faktycznie czuje się bohater pokazany na obrazku, który ukrywa swoje prawdziwe emocje.

Dzieci z FASD mają również niższe wyniki w stosunku do zdrowych rówieśników w kwestionariuszach wypełnianych przez rodziców i oceniających empatię, co sugeruje większe trudności w rozumieniu emocji innych.

Wyniki badań wskazują również, że rozwój rozumienia emocji u dzieci z FASD jest średnio opóźniony o 2 do 5 lat w stosunku do dzieci zdrowych, przy czym należy podkreślić, ich gorszy wynik nie był związany z obniżonym ilorazem inteligencji. Trudności w rozumieniu emocji prawdopodobnie są związane z deficytami w przetwarzaniu złożonych informacji i problemami w myśleniu abstrakcyjnym. Natomiast istotne jest również podkreślenie, że nie ma jednego wzorca zaburzeń w rozpoznawaniu emocji u dzieci z FASD, a poszczególne dzieci charakteryzują się dużą zmiennością w tym zakresie. Dlatego ważna jest dokładna i indywidualna ocena każdego dziecka z FASD w zakresie jego zdolności do rozpoznawania emocji w oparciu o poziom jego funkcjonowania.

Wsparcie w rozwoju rozumienia emocji

Biorąc pod uwagę trudności w samoregulacji i kontroli zachowania u dzieci z FASD,  interwencje związane z rozumieniem emocji będą prawdopodobnie najbardziej skuteczne, jeśli zostaną włączone w bardziej kompleksowy program wspierania dziecka w rozwoju jego umiejętności do uspokajania się i samoregulacji. Z kolei tego typu program powinien być połączony z treningiem i poradnictwem dla rodziców ukierunkowanym na radzenie sobie z trudnymi zachowaniami dziecka.

Nabywanie nowych umiejętności i pozytywnych zachowań powinno odbywać się poprzez regularny trening w oparciu o odgrywanie ról, zabawy i gry terapeutyczne, trening umiejętności społecznych w grupie.

Literatura

Petrenko CLM, Pandolfino ME, Quamma J, Carmichael Olson H. Emotional Understanding in School-Aged Children with Fetal Alcohol Spectrum Disorders: A Promising Target for Intervention. J Popul Ther Clin Pharmacol. 2017;24(2):e21–e31. Published 2017 May 13. doi:10.22374/1710-6222.24.2.5