Pomoce wzrokowe
dla dzieci

-z prenatalną ekspozycją na alkohol.


Małgorzata Tomanik

Używanie pomocy wzrokowych (wizualnych) jest jedną z podstawowych metod stosowanych w nauczaniu i wychowywaniu dzieci i młodzieży z prenatalną ekspozycją na alkohol. Istnieje duże zróżnicowanie form pomocy wzrokowych. Do podstawowych zalicza się przedmioty oryginale, które występują w rzeczywistości oraz przedmioty zastępcze, które ukazują rzeczywistość za pomocą umownych symboli takich jak obrazki, rysunki, fotografie, historyjki obrazkowe, bądź też słowo pisane.

Pomoce wzrokowe służą do łączenia komunikatu słownego i wzrokowego.
W związku z tym wzbogacają rozwój umiejętności poznawczych (spostrzeganie, myślenie, pamięć) oraz mowę dziecka. Usprawniają proces uczenia się nowych pojęć i umiejętności np. adaptacyjnych. Ponadto, wspierają proces uczenia się, rozwiązywania problemów oraz umiejętność zastosowania nowej wiedzy w praktyce. Dzięki nim dziecko może adekwatnie odbierać wrażania z otaczającej rzeczywistości, aktywnie współdziałać z osobami znaczącymi oraz pozytywnie uczestniczyć w zabawie i różnych wydarzeniach.

Dzięki pomocom wzrokowym można symbolicznie przedstawić dziecku:

  • plan dnia wraz z poszczególnymi czynnościami (np. ubieranie się, spożywanie posiłków),
  • kolejność wykonywania poszczególnych etapów danej czynności (np. mycie rąk, kąpiel),
  • wymagania (oczekiwania) i prośby dorosłych (np. dzielenie się zabawkami z innymi dziećmi),
  • związki przyczynowo-skutkowe (np. Uwaga! Gorące).

Efektywność pomocy wzrokowych

Efektywność pomocy wzrokowych zależy od odpowiedniego dobrania danej pomocy (przedmiot, bądź symbol), do poziomu rozwoju dziecka oraz od systematycznego zastosowania tejże pomocy w procesie nauczania. Przedmioty oryginalne bardziej przemawiają do młodszych dzieci lub dzieci, które mają trudności w nabywaniu umiejętności językowych i poznawczych. Na przykład
w sytuacji trzy letniego dziecka, które nie potrafi jeszcze efektywnie komunikować się słownie ani samodzielnie korzystać z toalety, przed zmianą pieluchy należy pokazać czystą pieluszkę oraz powiedzieć „Czas na zmianę pieluszki”. Starsze dzieci mogą odczytać komunikat z innych pomocy np. proste rysunki robione przez rodzica bądź zdjęcia. Na przykład dla 5-cioletniego dziecka, które komunikuje się słownie, ale ma kłopoty z wykonywaniem powtarzających się czynności np. korzystanie z toalety, pomoce wizualne będą instrukcją do działania. Dzieje się tak, ponieważ czynność ta przedstawiona jest w relacjach i dokładnie obrazuje każdy etap korzystania z toalety.

Pomoce wzrokowe muszą być łatwo dostępne oraz umieszczone w zasięgu wzroku dziecka, aby ułatwić systematyczne korzystanie z nich. W przypadku nauki mycia rąk, pomoc wzrokowa powinna być włożona w plastikową osłonę i umieszczona na ścianie w łazience, blisko umywalki.  Każdy etap czynności przedstawionej na obrazku należy dziecku pokazać oraz bardzo krótko opisać. Wskazując na pierwszy obrazek mówimy: „Podciągnij rękawy”. Dopiero wtedy, kiedy ta czynność jest wykonana wskazujemy następny obrazek mówiąc „Odkręć kran” i tak dalej, aż do zakończenia wykonywania tej czynności.  Należy pamiętać o pochwaleniu dziecka za włożony wysiłek.

Dobre rezultaty w nauce czynności, które należy wykonać w ciągu dnia, daje stosowanie pomocy wzrokowych w formie planu dnia.  Zaczynamy od podzielenia dnia na mniejsze etapy (ranek, popołudnie, wieczór), to ułatwi dziecku zapamiętanie toku wydarzeń. Następnie przechodzimy do nauki wykonywania etapu dnia, który stwarza najwięcej trudności. Można to zrobić pokazując i opisując przedszkolakowi wcześniej wykonaną pomoc wzrokową, mówiąc np.: „Jutro zanim pójdziesz do przedszkola musisz: wstać z łózka, pójść do łazienki, skorzystać z toalety, wymyć ręce, zdjąć piżamę, nałożyć ubranie, zjeść śniadanie, wymyć zęby, ubrać buty i kurtkę, i razem z mamą (tatą) pójść do przedszkola”. Komunikat ten, należy parokrotnie powtórzyć dziecku wieczorem. Następnie rano, po spokojnym przebudzeniu dziecka należy ponownie pokazać
i przypomnieć plan poranny. Podobnie jak z nauką mycia rąk, pomagamy dziecku w wykonaniu jednej czynności w danym czasie, aż do ukończenia danego etapu. Dopiero wtedy, kiedy dziecko posiada już dobrą orientację w porannej rutynie, przechodzimy do nauczania kolejnego etapu dnia. Z czasem dziecko będzie w stanie samodzielnie korzystać z pomocy wzrokowych.  W sytuacji, kiedy się zapomni, wystarczy je poprosić, aby spojrzało na plan np.: „Spójrz na plan. Powiedz co teraz musisz zrobić?”

Używając planu dnia uczymy dziecko samodzielności poprzez korzystanie z pomocy, która jest przystosowana do poziomu rozwojowego i stylu uczenia się dziecka. Jednocześnie unikamy nieustannego kierowania wszystkimi aktywnościami w życiu domowym dziecka. Zapobiega to frustracji u dziecka, jak i u rodzica, bowiem odciąża rodzica od ciągłego powtarzania tego, co trzeba zrobić. Dziecko natomiast łącząc komunikat słowny z symbolem wzrokowym rozumie instrukcje i oczekiwania rodzica.

Pomoce wzrokowe stosowane są również, aby zapobiegać lub zmniejszać nieprawidłowe zachowania. Przedstawienie oczekiwań i próśb w formie wzrokowej zapobiega impulsywności oraz pomaga w przestrzeganiu zasad i reguł postepowania. Jeżeli dziecko ma kłopoty w nauce np. dzielenia się zabawkami, można przedstawić za pomocą obrazków lub zdjęć odpowiednie zachowanie dziecka jak cierpliwe czekanie bądź bezkonfliktowe oddanie zabawki. Aby pomóc dziecku w zrozumieniu pojęcia zakazu używamy znak „Stop”, np. umieszczamy ten znak na wszystkich drzwiach od mebli kuchennych do których nie chcemy, aby dziecko miało dostęp.

Od Czego Zacząć?

Należy rozpocząć od zastosowania jednej z najprostszych pomocy wzrokowych jaką jest wizualne przedstawienie zasady „Teraz – późnej”. Zaczynamy więc od pokazania tylko dwóch symboli (w formie obrazka lub zdjęcia) np. „odpoczynek”
i „zabawa”, mówiąc „Teraz odpoczywamy, później bawimy się”, jednocześnie pokazując odpowiedni obrazek lub zdjęcie. Następnie należy powoli rozbudowywać ilość pomocy wzrokowych stosowanych w domu. Możliwości są nieograniczone, zależy to od kreatywności rodziców i opiekunów. Proste rysunki robione w czasie tłumaczenia danej sytuacji również spełniają swoje zadanie. Nie należy martwić się o wartość artystyczną tych rysunków, ważne jest, aby dziecko rozumiało komunikat jaki się z nimi wiąże.

Warto też skonsultować się z logopedą bądź pedagogiem, ponieważ pomoce wzrokowe używane są zarówno w terapii logopedycznej jak i pedagogicznej. Osoby te będą mogły służyć dobrą radą i pomocą.

Małgorzata Tomanik
FASD Consultant
Parenting Paradigm