Pacjenci z FASD
– z czym
do pediatry?

 lek. Katarzyna Anna Dyląg

Moment, w którym dziecko trafia do rodziny adopcyjnej, jest impulsem do oceny aktualnego stanu zdrowia dziecka. Wizyta u lekarza rozpoczyna często długotrwały proces poszukiwania, analizy i uzupełniania dokumentacji medycznej. Najczęstszymi problemami, z jakimi na tym etapie zmierzyć się muszą rodzice, są: niekompletne szczepienia, zaburzenia somatyczne oraz stan odżywienia dziecka.

W procesie uzupełniania szczepień i planowania odpowiedniej diety rodzicom powinien towarzyszyć pediatra. To on także powinien zdecydować o ewentualnej potrzebie korzystania z poradni specjalistycznych.

Pacjenci z FASD
– z czym do pediatry?

 lek. Katarzyna Anna Dyląg

Moment, w którym dziecko trafia do rodziny adopcyjnej, jest impulsem do oceny aktualnego stanu zdrowia dziecka. Wizyta u lekarza rozpoczyna często długotrwały proces poszukiwania, analizy i uzupełniania dokumentacji medycznej. Najczęstszymi problemami, z jakimi na tym etapie zmierzyć się muszą rodzice, są: niekompletne szczepienia, zaburzenia somatyczne oraz stan odżywienia dziecka.

W procesie uzupełniania szczepień i planowania odpowiedniej diety rodzicom powinien towarzyszyć pediatra. To on także powinien zdecydować o ewentualnej potrzebie korzystania z poradni specjalistycznych.

Dzieci z FASD powinny być szczepione zgodnie z aktualnym kalendarzem szczepień (co roku publikowanym w ramach rozporządzenia Głównego Inspektora Sanitarnego). FASD nie jest przeciwwskazaniem do żadnego z obowiązkowych szczepień ochonnych. Co więcej, dzieci z FASD częściej niż ich rówieśnicy korzystają z opieki zdrowotnej, a więc są bardziej narażone na zakażenia, należy więc, w miarę możliwości finansowych rodziców lub dostępności programów samorządowych, rozważyć również szczepienia zalecane (odpłatne). Często zdarza się, że na skutek zmiany miejsca zamieszkania i pobytu oraz różnych zaniedbań dotychczasowych opiekunów szczepienia dziecka są niekompletne lub dokumentacja dotycząca szczepień zaginęła. Jeśli uzupełnienia wymagają tylko pojedyncze szczepienia, należy brakujące dawki uzupełnić w ramach POZ, po konsultacji z pediatrą. Jeśli dziecko nie było szczepione wcale lub brak jest na ten temat informacji, zaleca się przeprowadzenie pełnego cyklu szczepień (z uwzględnieniem aktualnego wieku dziecka). Najczęściej odbywa się to w poradni konsultacyjnej ds. szczepień lub poradni chorób zakaźnych. Ze względu na bezpieczeństwo dziecka nie należy odwlekać momentu uzupełnienia szczepień!

Mała masa urodzeniowa i późniejsze zaburzenia wzrastania wynikają bezpośrednio z narażenia na alkohol w okresie płodowym i są charakterystyczne dla FASD1. Dzieci z FASD są często drobne i niewysokie, co budzić może wątpliwości dotyczące stanu odżywienia. Najczęściej jednak w wieku nastoletnim osiągają one wzrost i masę ciała nieodbiegające od zdrowych rówieśników, a nawet są zagrożone otyłością. Według badań 34% nastolatków z FASD ma nadwagę lub/i otyłość, a dziewczęta z FASD są trzykrotnie bardziej narażone na rozwój otyłości niż ich rówieśniczki2. Przyczynę otyłości stanowi nadmierne spożycie cukrów prostych – słodyczy3. Częste są również zaburzenia karmienia (więcej na ten temat w artykule nt. zaburzeń czynności fizjologicznych – przyp. red.) i niedobory pokarmowe (białka, kwasów omega 3, magnezu, potasu, cynku, witaminy E, C i K, niacyny i choliny)4. Dlatego właśnie dieta dziecka z FASD ma ogromne znaczenie dla jego zdrowia i dobrostanu. Przede wszystkim dziecko z FASD, jak każde dziecko, powinno odżywiać się zdrowo! Właściwą dietę ilustruje tzw. piramida zdrowego żywienia (rys.), w której podstawą są warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, w dalszej kolejności nabiał, ryby, drób, rośliny strączkowe i tłuszcze roślinne. Dzieci nie powinny jeść słodyczy, pić soków i słodzonych napojów, kawę i herbatę przyjmować w ograniczonym stopniu. Należy dbać o odpowiednią podaż płynów, których podstawę powinna stanowić woda.

Czy prawidłowo żywione dzieci z FASD powinny otrzymywać suplementację? Wyniki badań prowadzonych na zwierzętach5 sugerowały istnienie korzyści z suplementacji choliny, jednak nie potwierdzono skuteczności takiego działania w badaniach klinicznych z udziałem pacjentów z FASD6. Modele zwierzęce wskazują również na korzyści płynące z suplementacji wielonieniasyconych kwasów tłuszczowych (DHA). Co prawda brak potwierdzenia płynącego z badań klinicznych7, jednak ze względu na udokumentowane korzystne działanie u dzieci zdrowych można rozważyć taką suplementację. Podobnie jak dzieci zdrowe, dzieci z FASD powinny przyjmować witaminę D3 w dawkach: niemowlęta poniżej 6. miesiąca życia – 400 IU/dobę, między 6. a 12. miesiącem życia – 400–600 IU/dobę, dzieci i nastolatki 600–1000 IU/dobę (zależnie od masy ciała, w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok przy małej ekspozycji na słońce), dzieci i nastolatki z otyłością – 1200–2000 IU/dobę (30–50 µg/dobę)8.

Nie ma żadnych badań, które wskazywałyby na korzyści płynące ze stosowania u dzieci z FASD (bez towarzyszących chorób) diet eliminacyjnych, np. bezglutenowej czy bezmlecznej. Wdrażanie takiej diety może być natomiast dla dziecka szkodliwe ze względu na ryzyko niedoborów pokarmowych, które mogą negatywnie wpływać na mózg, pogarszać funkcjonowanie dziecka i zaostrzać objawy!

Każde dziecko z FASD jest inne i ma indywidualne potrzeby zdrowotne. Najczęściej jednak dziecko nie ma problemów związanych ze zdrowiem somatycznym i poza opieką zespołu zajmującego się FASD potrzebuje jedynie okresowych kontroli u pediatry i stomatologa. Wielokrotne wizyty w jednostkach opieki medycznej są frustrujące dla dziecka i obciążające dla rodziny. Należy dążyć do ograniczenia zbędnych specjalistycznych wizyt lekarskich, skupiając się na oddziaływaniach psychologicznych i oddając się opiece zespołu zajmującego się FASD.

Każde dziecko z FASD jest inne i ma indywidualne potrzeby zdrowotne. Najczęściej jednak dziecko nie ma problemów związanych ze zdrowiem somatycznym (fizycznym) i poza opieką zespołu zajmującego się FASD potrzebuje jedynie okresowych kontroli w POZ i u stomatologa. Wielokrotne wizyty w jednostkach opieki medycznej (u neurologa, gastrologa, endokrynologa), zwykle nieprzynoszące żadnych nowych rozwiązań, są frustrujące dla dziecka i obciążające dla rodziny. Dlatego należy przedyskutować z pediatrą, które z obserwowanych u dziecka objawów mogą wynikać z jego choroby podstawowej i nie wymagają dodatkowych konsultacji. Na przykład, jeśli dziecko urodziło się z małą masą urodzeniową, zawsze było drobne i rośnie stale, ale w swoim rytmie (swoim kanałem centylowym), nie wymaga konsultacji endokrynologicznej. Jednak jeśli doszło do zahamowania lub znacznego spowolnienia wzrastania, taka konsultacja może być konieczna. Dziecko z FASD, jak każde inne dziecko, może mieć np.alergię, celiakię, atopowe zapalenie skóry. Ryzyko chorób somatycznych jest u nich takie samo jak w przypadku innych dzieci. Klasyczne objawy chorób nie mogą być więc przypisywane FASD.

lek. Katarzyna Anna Dyląg

– lekarka Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecięcego im. św. Ludwika w Krakowie, od 2013 roku zaangażowana w diagnostykę pacjentów z FASD w ramach Centrum Kompleksowej Diagnostyki i Terapii Dzieci z FASD.
Doktorantka Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, autorka licznych publikacji naukowych dotyczących FASD, zaangażowana we współpracę międzynarodową na polu badań dotyczących FASD.


Bibliografia

  1. Carter RC, Jacobson JL, Molteno CD, Dodge NC, Meintjes EM, Jacobson SW. Fetal Alcohol Growth Restriction and Cognitive Impairment. Pediatrics. 2016;138(2):e20160775-e20160775. doi:10.1542/peds.2016-0775
  2. Fuglestad AJ, Boys CJ, Chang P-N, et al. Overweight and Obesity Among Children and Adolescents with Fetal Alcohol Spectrum Disorders. Alcohol Clin Exp Res. 2014;38(9):2502-2508. doi:10.1111/acer.12516
  3. Werts RL, Van Calcar SC, Wargowski DS, Smith SM. Inappropriate Feeding Behaviors and Dietary Intakes in Children with Fetal Alcohol Spectrum Disorder or Probable Prenatal Alcohol Exposure. Alcohol Clin Exp Res. 2014;38(3):871-878. doi:10.1111/acer.12284
  4. Nguyen TT, Risbud RD, Chambers CD, Thomas JD. Dietary Nutrient Intake in School-Aged Children With Heavy Prenatal Alcohol Exposure. Alcohol Clin Exp Res. 2016;40(5):1075-1082. doi:10.1111/acer.13035
  5. Schneider RD, Thomas JD. Adolescent Choline Supplementation Attenuates Working Memory Deficits in Rats Exposed to Alcohol During the Third Trimester Equivalent. Alcohol Clin Exp Res. 2016;40(4):897-905. doi:10.1111/acer.13021
  6. Nguyen TT, Risbud RD, Mattson SN, Chambers CD, Thomas JD. Randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial of choline supplementation in school-aged children with fetal alcohol spectrum disorders. Am J Clin Nutr. 2016;104(6):1683-1692. doi:10.3945/ajcn.116.142075
  7. Wellmann KA, George F, Brnouti F, Mooney SM. Docosahexaenoic acid partially ameliorates deficits in social behavior and ultrasonic vocalizations caused by prenatal ethanol exposure. Behav Brain Res. 2015;286:201-211. doi:10.1016/j.bbr.2015.02.048
  8. Płudowski P, Karczmarewicz E, Bayer M, et al. Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of deficits in Central Europe – recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D deficiency. Endokrynol Pol. 2013;64(4):319-327. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24002961. Accessed August 30, 2019.