Budująca
moc
sukcesów

 lek. Zofia Szepczyńska

Ze względu na inne niż oczekiwane zachowania dzieci z trudnościami od pierwszych lat życia narażone są na dużą ilość negatywnej uwagi. Nawet te dzieci, które od początku wychowywane są w bezpiecznym, kochającym środowisku, na skutek wielokrotnego upominania, „stawiania w kącie”, komentarzy odnoszących się głównie do ich nieprawidłowych zachowań przestają wierzyć w możliwość zmiany, a ostatecznie w siebie.

A przecież każde dziecko, niezależnie czy z problemami, czy nie, posiada również swoje zasoby, uzdolnienia, atuty. Odnalezienie ich i wspieranie może być ratunkiem dla dziecka dotkniętego szeregiem deficytów rozwojowych, często z mniejszymi możliwościami intelektualnymi.

Motywowanie dziecka do tego, aby odważyło się podjąć trud rozwijania tych mocnych stron może dać szansę na jego realizację na równi z innymi członkami społeczeństwa. Uzyskanie przestrzeni do uwalniania trudnych emocji może być dobrą ścieżką do poszukiwania optymalnego zajęcia w przyszłości.

Budująca
moc sukcesów

lek. Zofia Szepczyńska

Ze względu na inne niż oczekiwane zachowania dzieci z trudnościami od pierwszych lat życia narażone są na dużą ilość negatywnej uwagi. Nawet te dzieci, które od początku wychowywane są w bezpiecznym, kochającym środowisku, na skutek wielokrotnego upominania, „stawiania w kącie”, komentarzy odnoszących się głównie do ich nieprawidłowych zachowań przestają wierzyć w możliwość zmiany, a ostatecznie w siebie.

A przecież każde dziecko, niezależnie czy z problemami, czy nie, posiada również swoje zasoby, uzdolnienia, atuty. Odnalezienie ich i wspieranie może być ratunkiem dla dziecka dotkniętego szeregiem deficytów rozwojowych, często z mniejszymi możliwościami intelektualnymi.

Motywowanie dziecka do tego, aby odważyło się podjąć trud rozwijania tych mocnych stron może dać szansę na jego realizację na równi z innymi członkami społeczeństwa. Uzyskanie przestrzeni do uwalniania trudnych emocji może być dobrą ścieżką do poszukiwania optymalnego zajęcia w przyszłości.

Zasadnicze dla wsparcia dziecka, uzyskania pozytywnych zmian, ale też wzmocnienia jego poczucia własnej wartości i sprawczości jest doświadczanie przez dziecko sukcesów. Takie postępowanie jest mocno podkreślane na konferencjach międzynarodowych dotyczących FASD jako jedno z najważniejszych celów we wspieraniu dziecka. Kontakt dziecka ze swoimi walorami jest bardzo wartościowy dla podnoszenia „jakości życia”, czyli takiego samopoczucia, które zbliża do przeżywania szczęśliwego dzieciństwa.

Aby szukać i znajdywać mocne strony dziecka z FASD, najpierw musimy sami uwierzyć w to, że takowe istnieją. Koncentrowanie się na mocnych stronach i zasobach wymaga zmiany w postrzeganiu swojego dziecka. Musimy przestać patrzeć na dziecko jak na takie, które głównie potrzebuje wsparcia, a zacząć nasze oczekiwania dostosowywać do wieku metrykalnego. Szczególnie ważne jest to w aspektach społecznych: odpowiedzialności, dojrzałości oraz społecznej „użyteczności” dziecka. Nic tak nie wzmacnia dziecka, które na co dzień konfrontuje się ze swoimi ograniczeniami, jak udział w jakiejś aktywności na rzecz innych, również potrzebujących lub słabszych. Bardzo wzmacnia też podejmowanie przez dziecko działań na rzecz najbliższych, np. wspólne przygotowywanie posiłków. Dziecko uczy się wówczas, że także inne osoby mają swoje preferencje. W sposób konstruktywny koncentruje się na potrzebach innych, uwzględnia je. Bycie potrzebnym innym jest bardzo wzmacniającym przeżyciem dla dziecka z licznymi trudnościami i ograniczeniami.

Ważnymi tzw. czynnikami chroniącymi dziecko przed emocjonalnymi konsekwencjami doznanych traum, ale też aktualnych niepowodzeń, jest rozwijanie indywidualnych zainteresowań i talentów (sportowych, artystycznych, związanych np. z opieką nad zwierzętami), szczególnie w formie zorganizowanej, wśród rówieśników. Jest to skuteczny sposób na uwalnianie nadmiernego napięcia emocjonalnego, doznawanie poczucia satysfakcji i przyjemności, a także znacznie częściej niż w innych obszarach życia – realnego sukcesu. Wokół wspólnych zainteresowań znacznie łatwiej nawiązać pozytywne relacje rówieśnicze „pomimo” czasem odmiennych, nietypowych zachowań dziecka.

Z uwagi na duże obciążenie związane z obowiązkami szkolnymi rodzice jednak często muszą dokonać wyboru. Gdy dziecko ma trudności z nabywaniem umiejętności edukacyjnych pomimo dużych wysiłków, warto umawiać się z nim na pewne minimum osiągnięć szkolnych. Da to przestrzeń do rozwijania zainteresowań dziecka. Obniżenie progu oczekiwań szkolnych na rzecz rozwoju innych obszarów prawdopodobnie zwiększy szansę dziecka na przeżycie sukcesu.

Mówiąc o zasobach, trudno nie wspomnieć o istotnym pojęciu, jakim jest zjawisko resilience. Koncepcja resilience koncentruje się na wyjaśnianiu fenomenu, jakim jest dobre funkcjonowanie niektórych jednostek mimo niekorzystnych warunków życia, przeciwności losu i/lub zdarzeń traumatycznych1,2,3. Wyróżnia się trzy grupy zjawisk należących do resilience:

  • funkcjonowanie znacznie lepsze niż można by się spodziewać na podstawie wiedzy o czynnikach ryzyka;
  • utrzymywanie się dobrego funkcjonowania mimo wystąpienia stresujących doświadczeń;
  • dochodzenie do zdrowia po przeżyciu traumatycznych wydarzeń.

Resilience jest również opisywana jako proces, który obejmuje wzajemne oddziaływanie całego spektrum czynników ryzyka, podatności oraz czynników chroniących4. Bywa także rozumiana jako proces rozwojowy, za pomocą którego dzieci nabywają umiejętności korzystania z wewnętrznych i zewnętrznych zasobów po to, by osiągnąć dobre przystosowanie (pozytywną adaptację) pomimo przeszłych lub obecnie występujących przeciwności losu5.

lek. Zofia Szepczyńska

– lekarz, specjalista psychiatrii dzieci i młodzieży, kierownik Centrum Diagnozy i Terapii WSSDz im. św. Ludwika oraz Poradni Psychiatrii Dziecięcej tego szpitala. Przez kilkanaście lat związana z Oddziałem Klinicznym Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Przez 13 lat diagnozowała i prowadziła dzieci z zaburzeniami rozwojowymi w Poradni dla Dzieci z Autyzmem i innymi Zaburzeniami Rozwoju w Krakowie. Diagnosta dzieci z zaburzeniami rozwoju w Fundacji MADA w Nowym Sączu . Wykładowca wielu szkoleń oraz studiów podyplomowych z zakresu psychiatrii dziecięcej, szczególnie obszaru zaburzeń neurorozwojowych.


Bibliografia

  1. Rutter M. Psychosocial Resilience and Protective Mechanisms. Amer J Orthopsychiat. 1987;57(3):316–331.
  2. Luthar SS, Cicchetti D, Becker B. The Construct of Resilience: A Critical Evaluation and Guidelines for Future Work. Child Development. 2000;71(3):543–562.
  3. Rutter M. Implications of Resilience Concepts for Scientific Understanding. Annals of the New York Academy of Sciences. 2006 Dec;1094:1–12. Resilience in Children.
  4. Craig AO, Bond L, Burns JM, Vella-Brodrick DA, Sawyer SM. Adolescent resilience: a concept analysis. Journal of adolescence. 2003;26:1–11.
  5. Yates TM, Egeland B, Sroufe A. Rethinking resilience. A developmental process perspective. In: Luthar SS, editor. Resilience and Vulnerability. Cambridge University Press; 2003.