Rodzaj potrzebnego wsparcia deficytów w obszarze mowy jest uzależniony od wieku dziecka. U małych dzieci z FASD często rozwój językowy jest opóźniony. Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy nie lubią czuć presji ze strony dorosłych. Nie lubią być odpytywane lub zmuszane do mówienia. Należy unikać sformułowań typu: „powtórz!”, „co trzeba powiedzieć?”, „co to jest?”. Mowa ma służyć komunikacji, ma być funkcjonalna. Komunikacja i nauka języka odbywają się w trakcie codziennych interakcji między dziećmi i ich opiekunami oraz między dziećmi i rówieśnikami. Interakcje te powinny sprawiać dziecku przyjemność, być częste i trwać przez długi czas, a przede wszystkim dziecko musi w nich aktywnie uczestniczyć⁷.

Oprócz podjęcia terapii w gabinecie logopedycznym i realizowania zaleceń z terapii w domu zadaniem rodziców i opiekunów jest tak kreować sytuacje codzienne oraz aktywności zabawowe, aby dziecko czuło potrzebę porozumiewania się, zwracania do drugiej osoby. Jeśli będziemy pytać o rzeczy oczywiste, dziecko nie będzie czuło się traktowane poważnie. Sama znajomość słowa nie jest wystarczająco motywująca dla dziecka, aby go używało. Dziecko musi mieć powód, aby użyć danego słowa.

Zgodnie z podejściem The Hanen Program⁷, wchodząc w relacje z dzieckiem, przyjmujemy pewien styl komunikacyjny, który może blokować spontaniczną aktywność słowną u dzieci bądź do niej zachęcać. W zależności od stylu komunikacyjnego możemy wyróżnić następujące role:

• opiekun – kierownik – taki opiekun zachowuje ścisłą kontrolę nad dzieckiem i aktywnością. Poświęca dużo czasu na doradzanie, udzielanie wskazówek, zadawanie pytań. Takie zachowanie zawiera przekaz, że nie oczekuje się od dzieci inicjowania interakcji, a jedynie reagowania na polecenia;
• opiekun – zabawiacz – w tej roli to głównie opiekun mówi i się bawi, a dziecko nie ma specjalnie możliwości aktywnego uczestniczenia w interakcji;
• opiekun – poganiacz – to opiekun będący w ciągłym pośpiechu tak, aby zrealizować wszystkie ćwiczenia, obowiązki dnia codziennego. Ta rola mocno ogranicza interakcje;
• opiekun – bierny obserwator – często w rolę tę wchodzi opiekun, którego dziecko nie dąży do interakcji;
• opiekun – wyręczyciel – w tej roli to opiekun wyręcza dziecko, gdyż uważa, że nie jest w stanie wyrazić, o co mu chodzi. Mówi więc w imieniu dziecka, pomaga, zanim dziecko zdąży o to poprosić. W efekcie dziecko uczy się, że nie musi zbyt wiele od siebie wymagać;
• opiekun – klakier – taki opiekun często zasypuje dziecko pochwałami niezależnie od stopnia trudności wykonanego zadania. Wadą tego podejścia jest możliwość uzależnienia dziecka od pochwał, w wyniku czego nie będzie rozwijało własnej motywacji do nabywania nowych umiejętności;
• opiekun – responsywny partner – to opiekun, który dostraja się do umiejętności, potrzeb i zainteresowań dziecka. Kluczowym pojęciem jest responsywność, czyli zdolność do odpowiadania na wszelkie przejawy inicjatywy, które mogą być wyrażone poprzez spojrzenie, wokalizacje, gest. Responsywny partner niekoniecznie inicjuje interakcje, ale jego uwaga skupiona jest na dziecku i wysyłanych przez nie sygnałach, które stara się interpretować i reagować tak, aby dziecko mogło zrozumieć.

Najczęściej w różnych momentach dnia i sytuacjach ten sam rodzic może przyjmować różne role. Ważne jest, aby jak najczęściej przyjmował on rolę responsywnego partnera⁷.

Oprócz aranżowania czynności codziennych i zabawy z uwzględnieniem właściwego stylu komunikacji, aktywnością, którą chętnie podejmują rodzice i opiekunowie, jest czytanie dziecku książek. Wspólne czytanie wspiera rozwój językowy dziecka w różnych płaszczyznach: wzbogaca słownik czynny i bierny, uczy gramatyki zarówno w zakresie rozumienia zdań zawierających konstrukcje gramatyczne, jak i tworzenia zdań prawidłowych pod względem gramatyki. Ważne jednak, aby książka nie stała się podręcznikiem do nauki języka i by dziecko nie czuło się z niej odpytywane. Podczas wspólnego czytania animujemy książkę. Staramy się żywą mimiką i zmieniającą się intonacją wprowadzić dziecko w fabułę książki, a następnie czytać ją razem z nim. Czytając, robimy przerwy, zawieszamy głos tak, aby dziecko mogło dokończyć zdanie. W przypadku dzieci, które jeszcze nie mówią, zachęcamy, aby kończyły z nami wypowiedź wskazując odpowiedni obrazek, robiąc gest ilustrujący treść lub uzupełniały ją wyrażeniem dźwiękonaśladowczym.

Część dzieci z rozpoznanym FASD będzie przejawiać deficyty w rozumieniu mowy utrzymujące się także na poziomie szkoły podstawowej. Niezwykle ważne jest właściwe zdiagnozowanie problemu, gdyż może to skutkować wtórnymi problemami z właściwym zachowaniem, trudnościami w relacjach rówieśniczych, czy trudnościami w nauce. Często dziecko dobrze radzi sobie z prowadzeniem zwykłych codziennych rozmów z rodzicem, czy rozumieniem wypowiedzi rodzica w znanym kontekście sytuacyjnym. Stąd też część rodziców nie będzie świadoma występujących u dziecka trudności. Deficyty w rozumieniu mogą dotyczyć dłuższych wypowiedzi o bardziej skomplikowanej strukturze gramatycznej. Jeśli rodzice obserwują u dziecka wymienione wyżej wtórne objawy (problemy z zachowaniem, trudności w relacjach z rówieśnikami, trudności w podążaniu za tokiem lekcji), warto zgłosić się z dzieckiem na badanie neurologopedyczne.

Niektóre ze starszych dzieci z FASD ma trudności z pragmatycznym użyciem języka. Dla nich pomocne w terapii jest organizowanie treningów społecznych i komunikacyjnych. Podczas takich treningów prowadzone są rozmowy na wybrane tematy z rówieśnikami, bądź dorosłymi, odgrywane scenki parateatralne dotyczące różnych sytuacji społecznych, a następnie organizowane wyjścia grupowe, aby ćwiczone umiejętności wykorzystać w praktyce. Na tym etapie terapii, zarówno prowadzonej w gabinecie logopedycznym, jak i ćwiczeń wykonywanych przez rodziców w domu, pomocne może okazać się skorzystanie z podręczników do nauki języka polskiego dla obcokrajowców⁸.

Dodatkowo u starszych dzieci, u których utrzymują się trudności w zakresie aktualizacji pojęć lub gramatyki, warto skorzystać z ćwiczeń stosowanych w terapii dorosłych osób z afazją. Na rynku dostępnych jest wiele książek, także ilustrowanych, które dobrze sprawdzą się w terapii trudności językowych dzieci z FASD⁹.

Biorąc pod uwagę trudności w zakresie koncentracji uwagi, także słuchowej, oraz deficyty w obszarze rozumienia mowy mogące występować u dzieci z FASD szczególnie polecane jest wspieranie przekazu ustnego przekazem wizualnym. Warto skorzystać z technik stosowanych u dzieci z rozpoznanym zaburzeniem hiperkinetycznym z deficytami uwagi, dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji, a także u osób z całościowymi zaburzeniami rozwoju. Wizualizacja za pomocą obrazków, napisów, gestów jest dodatkowym kanałem wspierającym przyswajanie informacji. Szczególnie polecane jest ilustrowanie zasad, norm społecznych, planów dnia, sekwencji czynności, a w procesie edukacji wspieranie przekazu ustnego zdjęciami, obrazami, napisami, stosowanie wizualnych wzmocnień (podkreśleń, zaznaczeń).

W niektórych sytuacjach jako wspomagające terapię logopedyczną do rozważenia pozostają treningi słuchowe, np. Johansena, Tomatisa. Szczególnie polecane ze względu na występujące u dzieci z FASD trudności w obszarze rozumienia mowy oraz deficyty koncentracji i uwagi słuchowej.